K vitamini pıhtılaşma faktörlerinin sentezinde görev alan, kemik gelişimi ve kalp sağlığı ile ilgili önemli etkileri olan yağda çözünen bir vitamindir. K vitamini eksikliği vücutta önemli kanamalara, osteoporoza, kalp hastalıklarında artışa neden olabilir. K vitaminin 3 ana türü vardır. K1 vitamini ıspanak ve lahana gibi yeşil yapraklı sebzelerden gelirken, K2 vitamini bağırsaklarda doğal yollarla oluşur. K3 vitamini ise sentetik olan formdur ve suda çözünür.

K Vitamini Nedir?

Vitaminler, vücutta yapısal ve işlevsel fonksiyonlara ilişkin çok sayıda düzenleyici göreve sahip olan mikro besin öğeleridir. Bir kısmı vücutta belirli miktarlara kadar depolanabilmesine karşın bir grup vitamin ise tamamen besinler yoluyla dışarıdan alınır. 

K vitamini, kanın pıhtılaşması ve kemik metabolizmasında önemli görevleri bulunan bir vitamin türüdür. Bu vitamin, kanı pıhtılaştırarak aşırı kanamayı önleyen ve aynı zamanda kemik metabolizmasında da çeşitli görevleri bulunan protrombin adlı proteinin üretimi için gereklidir. Eksikliği halinde kanın pıhtılaşma süresi uzar ve buna bağlı olarak nedensiz kanama veya aşırı kanama gibi sorunlar gelişebilir. Bununla birlikte çeşitli hastalıkları nedeniyle Varfarin, Coumadin gibi kan sulandırıcı ilaçlar kullanan hastalarda K vitamini alımının azaltılması gerekebilir. 

Yetişkinlerde K vitamini eksikliği nadir olarak görülür. Fakat yeni doğmuş bebeklerde çok yaygındır. Bununla birlikte inflamatuar bağırsak hastalıkları gibi bazı kronik hastalıklardan kaynaklı olarak da vitamin emiliminin etkilenmesi sonucunda K vitamini eksikliği gelişebilir. Nedeni her ne olursa olsun K vitamini eksikliği, vitamin takviyeleri ve altta yatan sorunlara yönelik tedavilerle düzeltilmesi gereken bir durumdur.

K vitamininin iki ana türü vardır. Bunlardan ilki olan K1 vitamini filokinon olarak adlandırılır ve genellikle bitkisel besinlerde bulunur. Diğer bir tür olan K2 vitamini ise menakinon olarak bilinen, hayvansal kaynaklı besinlerde ve fermente gıdalarda yer alan K vitamini türüdür. Bu iki türün haricinde K3 olarak adlandırılan sentetik yolla elde edilen bir K vitamini türü de mevcuttur. Bitkisel besinlerle vücuda alınan K1 vitamini (filokinon) bağırsaktaki yararlı bakteriler tarafından vitaminin depo formu olan K2’ye dönüştürülür. Yetişkinlerde eksikliğine nadir olarak rastlanması nedeniyle K vitamini alımı genellikle diğer vitaminlerle karşılaştırıldığında daha az önemsendiği ve araştırıldığı görülmektedir. Fakat eksikliğinde kanama bozuklukları, osteoporoz gibi hastalıklara yakalanma riskinin artması gibi olumsuzluklar geliştiğinden sağlıklı bireyler tarafından K vitamini alımına gereken özen gösterilmelidir.

K Vitamininin Vücuttaki İşlevi Nedir?

K1 vitamini diyetimizde bulunan vitamindir. Soya fasulyesi, yeşil yapraklı sebzeler ve bitkisel yağlarda bulunur. Besinlerle aldığımız yağ K1 vitaminin emilimini artırır. Bebek mamalarına ilave olarak K vitamini eklenir. Yenidoğan dönemi geçtikten sonra sindirim sistemindeki bakteriler K vitamini sentezlerler. K2 vitamini bağırsaktaki bakteriler tarafından sentezlenir ancak üretilen miktar tek başına ihtiyacı karşılamaya yetmez.

K vitamini karaciğerde pıhtılaşma faktörlerinin oluşumu üzerinde etkilidir. Bu pıhtılaşma faktörleri 2, 7, 9 ve 10’dur. K vitamininin etkili olduğu diğer pıhtılaşma faktörleri protein S, protein C ve protein Z’dir.

K Vitamini Eksikliği Neden Olur?

K vitamini eksikliği en fazla yenidoğanlarda görülür. Bunun başlıca nedenleri:

• Yenidoğanlar vücutlarında çok az K vitamini deposu ile doğarlar.
• Annenin plasentasından bebeğe K vitamini geçişi çok yetersizdir.
• Sadece anne sütü ile beslenen bebekler yeteri kadar K vitamini alamazlar.
• Bebeklerin bağırsaklarında K vitamini üreten faydalı bakteriler henüz oluşmamıştır.
• Bebeklerde safra kanallarında tıkanmaya neden olan hastalıklar da K vitamini eksikliği ile sonuçlanır.

Yetişkinlerde K vitamini eksikliğinin sebepleri:

• Safra yollarında tıkanıklık
• Yağ malabsorbsiyonu (yağ emiliminde bozukluk)
• Kistik fibrozis
• İnce bağırsağın cerrahi olarak çıkarılması
• Kumarin gibi pıhtılaşmayı önleyici ilaçların kullanımı
• Yetersiz beslenme
• Alkolizm
• Uzun süre damar yolu ile beslenme
• Kronik ishal
• Karaciğer hastalığı
• İnflamatuvar bağırsak hastalığı
• Yaygın damar içi pıhtılaşma
• Kronik böbrek hastalığı ve diyaliz
• Pankreas yetmezliği

Sefalosporin gibi bazı antibiyotikler, salisilatlar, yüksek dozda E vitamini kullanımı ve karaciğer yetmezliği bir hastada K vitamini eksikliği varsa kanama riskini artırır.

K Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

K vitamini eksikliğinin en önemli belirtisi kanamadır. Bu kanamanın yara veya kesikten olması gerekmez. Sağlam deri ve organlardan da kanama olabilir. K vitamini eksikliğinin en çok görüldüğü yenidoğanlarda şu belirtiler görülebilir:

• Göbek kordonunun olduğu bölgede kanama
• Bebeğe sünnet yapıldıysa peniste kanama
• Sindirim sisteminden kanama, kanlı kaka yapma
• Deride morluk ve kanamalar
• Beyin kanaması
• Burun kanaması

K vitamininin yenidoğanda yaptığı hastalığa yenidoğanın hemorajik hastalığı adı verilir. Genellikle hayatın ilk 1-7 günleri arasında ortaya çıkar. Hastalığın 2-12 hafta sonra ortaya çıkan geç formu da bulunmaktadır. Bu durum genellikle anne sütü ile beslenen ve K vitamini almamış bebeklerde görülür.

Yetişkinlerde K vitamini eksikliği belirtileri şunlardır:

• Deride nokta nokta veya büyük morluklar,
• Tırnak altlarında kanamalar,
• Diş etlerinde kanama
• Vücudun iç organlarında kanama
• Bağırsaklarda kanamaya bağlı katran rengi dışkı yapma

K vitamini Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?

K vitamini eksikliği belirtileri ile doktora gittiğinizde doktorunuz önce sizden öykü alacaktır. Sorulacak sorular arasında bağırsak ameliyatı geçirip geçirmediğiniz, kan pıhtılaşmasını önleyen bir ilaç kullanıp kullanmadığınız, kronik ishalinizin olup olmadığı, ağır bir diyet yapıp yapmadığınız , yağ emilimine engel olan bir hastalığınızın olup olmadığına dair sorulardır.

Doktorunuz daha sonra kanamanın nedenini anlamak için bazı testler isteyecektir. K vitamini eksikliğini gösteren en önemli testler protrombin zamanı (PT) ve INR’dir. K vitamini eksikliğinde protrombin zamanı ve INR artar. PTT, trombin zamanı, fibrinojen, D-Dimer, fibrin yıkım ürünleri, trombosit zamanı ve kanama zamanı normal olarak bulunur. Tanıda en önemli kriter hastaya K vitamini enjeksiyonu yapıldıktan sonra PT ve INR’nin normale dönmesidir.

Bazı sağlık kuruluşlarında K vitamini düzeyi ölçülebilmektedir. Günlük K vitamini ihtiyacı 50-150 mcg dir. Bu miktarda K vitamini alan bir insanın serumunda 0,2-1 ng/ml oranında K vitamini bulunur.

Yenidoğan bebeklerde doğumda K vitamini uygulanmamış olması ve kanama belirtilerinin görülmesi en önemli tanı kriteridir.

K Vitamini Eksikliği Hangi Hastalıklarla Karışabilir?

Vücutta sebepsiz bir kanama olduğunda K vitamini eksikliği dışında aşağıdaki hastalıklar akla gelebilir.

• Akut lenfoblastik lösemi
• Akut myeloid lösemi
• Kronik lenfositik lösemi
• Kronik myeloid lösemi
• Yaygın damar içi pıhtılaşma
• Disfibrinojenemi
• Glanzman tromboasteni
• İmmün trombositopeni
• C vitamini eksikliği
• Trombotik trombositopenik purpura
• Von Willebrand hastalığı

Bu nedenle kanama ile gelen hastaya hekimler kan testlerini geniş kapsamlı isterler.

K Vitamini Eksikliğinin Tedavisi Nasıldır?

Yenidoğanlarda K vitamini eksikliğinin önlenmesi için en önemli yöntem bebek doğar doğmaz K vitamini yapılmasıdır. uygulanan doz 1 mg ve kas içine olacak şekildedir. Nadiren daha sonra kanama belirtileri gösteren bebekler için ilave doz gerekebilir.

Yetişkinlerde K vitamini eksikliği tedavisi durumun ciddiyetine ve altta yatan hastalığa bağlıdır. Hayatı tehdit eden kanamalarda hastaya önce taze donmuş plazma verilip ardından K vitamini uygulanabilir. Yetişkinlerde K vitamini deri altına ya da kas içine uygulanmalıdır. K vitamini enjeksiyonundan sonra protrombin zamanı normale dönmezse karaciğer yetmezliği veya yaygın damar içi pıhtılaşma düşünülebilir. Eğer hastada kas içi enjeksiyondan sonra kanama olacaksa ilacın ağızdan formu kullanılabilir.

Hastada kanama çok şiddetliyse duruma göre diğer hastalıkları dışlamak için hematoloji ve gastroenteroloji konsültasyonu istenebilir. Hematolog kanama yapan diğer kan hastalıklarının ayırıcı tanısını yaparken; gastroenterolog inflamatuvar bağırsak hastalıkları, karaciğer yetmezliği ve malabsorbsiyon gibi hastalıkların ayırıcı tanısını yapabilir.

K Vitamini Eksikliğini Önlemek İçin Nasıl Beslenmeliyiz?

Ağır ve uzun süreli diyet yapmayan ve sağlıklı-dengeli beslenen sağlıklı bireylerde K vitamini eksikliği gelişmez.

Vitamin K nın ana kaynağı bitkilerdir. Aşağıdaki besinler vitamin K yönünden zengindir:

• Ispanak, salata bitkileri, bezelye, fasulye, su teresi, brokoli ve kuşkonmaz
• Yulaf ve tam buğday unu
• Zeytin, kanola, pamuk ve aspir yağları
• Soya fasulyesi

Kadınlar için günlük önerilen vitamin K miktarı 90 mcg/gün iken, erkeklerde 120 mcg/gün önerilmektedir. Ağızdan beslenemeyen, damar yoluyla beslenen hastalarda günlük doz 150 mcg olmalıdır.

Yenidoğanlarda K vitamini Eksikliği Nasıl Önlenir?

Yenidoğanlara doğumu takiben ilk 6 saat içinde kas içine 1 mg K vitamini uygulanmalıdır. K vitamini uygulamasının bir riski yoktur. Doğumda K vitamini uygulanmayan bebeklerde beyin kanaması gibi ağır ve hayatı tehdit eden kanamalar meydana gelebilmektedir. Ülkemizde K vitamini uygulaması hem kamu hastanelerinde hemde özel sağlık kuruluşlarında rutin bir uygulamadır.

Yapılan çalışmalarda K vitamini uygulaması ile kanser gelişimi arasında bir ilişki olmadığı gösterilmiştir.

Annelere K vitamini Eksikliği Konusunda Uyarı!

Bebeğinizde aşağıdaki belirtilerden birini görürseniz hemen hekiminize başvurunuz:

• Özellikle bebeğin baş bölgesinde ve yüzünde morluklar olması
• Burun kanaması ve göbeğinden kan gelmesi
• Kanlı kusma
• Bebeğin kakasının kanlı olması veya katran renginde olması
• Bebeğin cilt renginin giderek solgunlaşması
• Sakinleştirilemeyen huzursuzluk, sürekli kusma, kasılmalar ve sürekli uyku hali beyin kanamasının belirtileri olabilir.

K Vitamini Hangi Besinlerde Bulunur?

K vitamini bitkisel ve hayvansal kaynaklı birçok besinde doğal olarak yer alan bir vitamin türüdür. K vitamini bulunan besinler arasında şunlar yer alır:

• Ispanak, brokoli, lahana, marul, bezelye, taze fasulye gibi sebzeler
• Soya fasulyesi ve Meksika fasulyesi
• Domates
• Şalgam
• Yeşil çay
• Kuşkonmaz
• Buğday, yulaf gibi tahıllar
• Süt ve süt ürünleri
• Kırmızı ve beyaz etler ile karaciğer, böbrek gibi sakatat türleri
• Yumurta
• Fermente ürünler
• Meyveler ve yağlı tohumlar

K vitamini eksikliğinde ne yemeli veya K vitamini içeren gıdalar nelerdir sorusuna yanıt olarak yukarıdaki besinler verilebilir. Bu besinlerin tüketimine dikkat ederken kan sulandırıcı ilaç kullanımının söz konusu olup olmadığına mutlaka dikkat edilmelidir.

K Vitamininin Faydaları Nelerdir?

K vitamini, vücudun genel işleyişinde birçok göreve sahiptir. Pıhtılaşmayı düzenleyerek yaraların doğru şekilde iyileşmesi, aşırı kanamanın önlenmesi gibi faydaları beraberinde getirir. Kan sulandırıcı ilaçların aşırı kullanımına bağlı olarak gelişen kanama durumlarında iyileşme açısından K vitamini takviyeleri kullanılabilir. 

Kemik yoğunluğunun korunması ve kemik metabolizmasının düzenlenmesi açısından önemli faydaları bulunan K vitamini, osteoporoz ve kemik dejenerasyonuna bağlı birçok hastalığın önlenmesinde etkili olduğu düşünülen bir besin ögesidir. Birçok alanda düzenleyici görev yaptığından K vitamini cilde faydaları ile de önemli görevlere sahiptir. Bununla birlikte yaşlı yetişkin bireylerde epizodik hafıza ile ilişkili olduğu bilinen K vitamininin bilişsel fonksiyonların güçlendirilmesi üzerinde de etkileri bulunur. 

K vitamini görevleri arasında damarlarda mineralizasyonun ve birikimin önlenmesi de yer alır. Dolayısıyla vitamin yeterli düzeyde alındığında yüksek tansiyon gelişim riskinin azaltılmasına da katkıda bulunur. Bu durum hem kalp ve damar hastalıklarından korunmak hem de felç, kalp krizi, beyin kanaması gibi ciddi komplikasyonların gelişimini önlemek açısından oldukça önemlidir. 

Günlük K vitamini ihtiyacı yaşa ve cinsiyete, gebelik durumuna ve sağlık durumuna göre değişkenlik gösterir. Fakat genel olarak yetişkin bireyler için vücut kütlesinin her 1 kilogramı başına 1 mcg K vitamini alımı önerilir. Referans değerlere bakıldığında ise K vitamini gereksiniminin yaşla birlikte azaldığı, 25 yaş üzeri yetişkin kadınlarda günlük 65 mcg, 25 yaş üzeri erkek yetişkinlerde ise günlük 80 mcg K vitaminine ihtiyaç duyulduğu söylenebilir. Bu değerler ortalama rakamlar olmakla birlikte kişisel faktörlere göre değişebilir. Ayrıca Coumadin, Varfarin veya farklı bir kan sulandırıcı ilaç kullanan bireylerde K vitamini alımının azaltılması gerekir. Bu gibi durumlarda hekim önerilerine göre hareket edilmeli, bilinçsiz şekilde vitamin takviyesi kullanımından kesinlikle kaçınılmalıdır.